Poznaj Bargteheide

Ponad dziesięć lat od podpisania umowy partnerskiej, liczne wizyty i prace w grupach tematycznych, wymiana mÅ‚odzieży, rozgrywki sportowe, spotkania seniorów, strażaków, a przede wszystkim wiele autentycznych, trwaÅ‚ych przyjaźni pomiÄ™dzy mieszkaÅ„cami Å»migrodu i Bargteheide. Kolejny rok partnerstwa obu miast, a także wrzeÅ›niowa wizyta delegacji Bargteheide, do dobry pretekst, by przybliżyć Czytelnikom to miasto za poÅ›rednictwem publikacji Christofa Leidnera, zatytuÅ‚owanej „Bargteheide. Dynamika miejska - atmosfera wiejska”. Christof od samego poczÄ…tku uczestniczy we współpracy obu miast, sÅ‚użąc podpowiedziÄ…, fachowym tÅ‚umaczeniem, ciekawymi pomysÅ‚ami. W tym numerze prezentujemy pierwszÄ… część tego opracowania z nadziejÄ…, że pomoże lepiej poznać i zrozumieć miasto partnerskie i jego historiÄ™.

Bargteheide: dynamika miejska - atmosfera wiejska
W starych dokumentach spotyka siÄ™ różne pisownie nazwy Bargteheide. Pierwotna wersja z 1314 r. brzmi „Brektehegel", co w jÄ™zyku staroniemieckim oznacza „ogrodzony odłóg" i odnosi siÄ™ do karczowiska w puszczy (dzisiaj jednak już nie widać ani karczowiska, ani puszczy). Do pierwszych, jeszcze po dziÅ› dzieÅ„ widocznych Å›ladów ludzkich na terenie miasta należą znaleziska z epoki kamiennej (w muzeum), mogiÅ‚a z epoki brÄ…zu oraz skalne fragmenty ewangelickiego koÅ›cioÅ‚a zbudowanego okoÅ‚o 1250 r.
Bargteheide ma znakomite położenie: w samym środku między Hamburgiem a Lubeką - miastami, które już w okresie Hanzy przeżyły rozkwit. Świadczy o tym nadal malownicza starówka Lubeki, do zwiedzania której zachęcam. Między tymi centrami gospodarczymi kursowały kiedyś dyliżanse oraz wozy frachtowe. Te pierwsze pokonywały cały odcinek 70 km w ciągu jednego dnia. Natomiast obciążone wozy frachtowe potrzebowały na to dwóch dni. Zatrzymywały się na noc w połowie drogi właśnie w Bargteheide. Tutaj wymieniano konie i naprawiano uszkodzony sprzęt. Tutaj furmani znajdowali strawę i posłanie.
O tych czasach przypomina jeszcze do dziÅ› nazwa ulicy „Alte Landstraße" - „Stara Szosa”. Jeszcze na poczÄ…tku XXI wieku znajdowaÅ‚y siÄ™ przy niej dwa budynki, które kiedyÅ› peÅ‚niÅ‚y funkcjÄ™ zajazdu. Ich charakterystycznym elementem byÅ‚a wozownia z usytuowanymi po przeciwlegÅ‚ych stronach wrotami. Wieczorem wjeżdżaÅ‚y tu wozy, wyprzÄ™gano konie i nazajutrz furman wyjeżdżaÅ‚ z drugiej strony. Tym sposobem nie byÅ‚o konieczne wypychanie wozu wstecz i Å‚adunek mógÅ‚ pozostać na nim. Zajazdy takie nazywano w dolnoniemieckim „Plattdeutsch"1 Utspann. Wyraz ten pochodzi od czasownika „ausspannen", który w jÄ™zyku ogólnoniemieckim posiada dwa bliskie sobie znaczenia: wyprzÄ™gać i odpoczywać.
Z tym kojarzy się nazwa najbardziej znanej restauracji w Bargteheide: Utspann. Lokal słynie nie tylko ze swoich smacznych i ekskluzywnych potraw, ale też z budynku, w którym się znajduje. Choć nigdy nie był on historycznym zajazdem (nazwa restauracji tylko ogólnie nawiązuje do tradycji Bargteheide), ten chłopski dom jest bowiem - oprócz kościoła - architektonicznym symbolem naszego miasteczka. Został zbudowany około 1785 r. w stylu niedersächsisches Fachhallenhaus2, którego charakterystycznymi cechami były: strzecha (odnowiona latem 2010 r.), pruski mur i specjalna konstrukcja, w której dach podpierają nie ściany, lecz cztery słupy. W ciągu 200 lat jego istnienia pełnił wiele różnych funkcji: był m.in. siedzibą urzędu gminy (do 1957 r.), potem mieściły się tu biblioteka, muzeum Stowarzyszenia Upiększania Miasta i siedziba lokalnej grupy Niemieckiego Czerwonego Krzyża. Na szczęście uniknął kompletnego zniszczenia: po remoncie w 1974 r. budynek został uznany za obiekt zabytkowy i otwarto w nim restaurację.
W XVIII wieku Bargteheide liczy około 400 mieszkańców. Jest wioską o pewnym znaczeniu również dla sąsiednich wsi, ponieważ jest miejscowością parafialną i dwa razy w roku odbywa się tu targ kramarsko-bydlęcy. Reforma rolnictwa w 1769 r. przynosi zmiany na polach uprawnych: na miedzach sadzi się krzewy i drzewa, po niemiecku Knicki (wym. kniki). Knicki do dziś wyróżniają krajobraz całych północnych Niemiec. W związku z reformą wykonuje się pierwsze plany Bargteheide. Z tych planów można dużo wyczytać na temat wyglądu dawnej wsi: ówczesne Bargteheide ma strukturę tzw. Rundangerdorfu, tzn. w centrum posiada wspólne dla wszystkich pastwisko otoczone domami. Odległe położenie kościoła dowodzi, że pierwsza osada była prawdopodobnie w innym miejscu. Poza tym można na planach rozpoznać dzisiejszy układ dróg, np. plac targowy (niegdyś pastwisko) oraz starą szosę (tradycyjną drogę transportową z Hamburga do Lubeki, dziś jest to nomen omen Alte Landstraße).
W pierwszej połowie XIX wieku mamy więc do czynienia z małą, sielankową wsią, która podlega zarządowi gminy Tremsbüttel, pozostającemu pod władzą duńską. W dosyć krótkim czasie Bargteheide prześciga jednak swoją wioskę sąsiednią i staje się główną miejscowością okolicy. Oprócz nowej szosy z Hamburga do Lubeki, która powstaje w ciągu zaledwie dwóch lat i prowadzi przez centrum Bargteheide, dwie inne decyzje przy-spieszają rozwój wsi: przeniesienie sądu grodzkiego w 1859 r. z Tremsbüttel do nowej siedziby przy targu końskim w Bargteheide (dziś to posterunek policji) i uruchomienie trakcji kolejowej między Hamburgiem a Lubeką. Legenda mówi, że początkowo dworzec miał być zlokalizowany w położonym na trasie Tremsbüttel. Tamtejsi mieszkańcy bali się jednak nowej techniki i dlatego zrezygnowali z połączenia kolejowego. Gdyby zdarzyło się inaczej, może Tremsbüttel stałoby się większe od Bargteheide i wtedy to ja chodziłbym w swych latach szkolnych do liceum w Tremsbüttel, a nie tremsbüttelowscy koledzy do naszej szkoły.
Bądź co bądź, latem 1865 r. wjeżdża pierwszy pociąg do Bargteheide. Bez przesady można stwierdzić, że jest to dla ówczesnych mieszkańców wydarzenie stulecia, bowiem otwiera ono etap dynamicznego rozwoju. Wprawdzie nowa możliwość transportu praktycznie pozbawia miejscowość jej dawnej funkcji, bo likwiduje ruch wozów frachtowych, jednak rolnicy całej okolicy uzyskują przez to dostęp do odległych rynków zbytu, zwłaszcza rynku mleczarskiego.
NastÄ™pnie okoliczne wsie bardziej orientujÄ… siÄ™ w kierunku Bargteheide, gdzie powstaje coraz wiÄ™cej zakÅ‚adów rzemieÅ›lniczych. Zmienia siÄ™ struktura wioski. Centrum miejscowoÅ›ci zbliża siÄ™ do zbudowanego na peryferiach dworca. Ulica od placu targowego do dworca staje siÄ™ jednÄ… z najważniejszych osi ukÅ‚adu dróg. Dzisiaj jest ona głównÄ… ulicÄ… handlowÄ… „Rathausstraße" (UlicÄ… RatuszowÄ…), przy której od 1957 r. znajduje siÄ™ urzÄ…d gminy, późniejszy urzÄ…d miejski. W latach 2004-2006 poddano jÄ… caÅ‚kowitemu remontowi.
DziÄ™ki temu staÅ‚a siÄ™ szerokÄ… promenadÄ…, przez co podniesiono jej atrakcyjność. Wzniesiono przy niej kilka nowych budynków handlowych oraz dobudowano repre-zentatywnÄ… część urzÄ™du miejskiego. Ukoronowaniem projektu staÅ‚ siÄ™ prze-ksztaÅ‚cony skwer nad maÅ‚ym stawem, który w czasach wiejskich sÅ‚użyÅ‚ rzemieÅ›lnikom z sÄ…siedztwa. PowstaÅ‚a prawdziwa oaza wiejska z zieleÅ„cami oraz osobliwÄ… insta-lacjÄ… artystycznÄ… pod tytuÅ‚em „Sprach-dusche”. Jest to tzw. prysznic słów, z którego zamiast wody wyciekajÄ… przez gÅ‚oÅ›nik różne teksty na temat wody, odczytane przez znanych i nieznanych mieszkaÅ„ców miasta.
Na początku XX wieku Bargteheide jest już wielką wioską z dwoma tysiącami mieszkańców oraz ze stosunkowo rozwiniętą infrastrukturą. Ma już za sobą pierwsze kroki w kierunku ówczesnej globalizacji, w postaci centrali telefonicznej w cesarskim jeszcze urzędzie pocztowym, który zbudowano pośrodku miejscowości przy placu targowym. Budynek przeżył wiele remontów i był przebudowywany, ostatnim razem około 20 lat temu z okazji ustawienia wysokiej wieży telewizyjnej (zdjęcie na pierwszej stronie). Urząd pocztowy mieścił się w nim przez 135 lat. Dopiero pod koniec 2000 r. przeniesiono go w inne miejsce.
W 1908 r. uruchomiona zostaje elektrownia (dziÅ› mieÅ›ci siÄ™ tu „harcówka" skautów). W owym czasie Bargteheide ma dwóch lekarzy i aptekÄ™, swojÄ… lokalnÄ… kasÄ™ chorych oraz kasÄ™ oszczÄ™dnoÅ›ci. Istnieje tu maÅ‚y oÅ›rodek szkolny z podstawowÄ… bibliotekÄ… i funkcjonujÄ… już pierwsze stowarzyszenia, w tym Stowarzyszenie Sportowe (od 1868 r.), Ochotnicza Straż Pożarna (od 1881 r.), MÄ™skie Towarzystwo Åšpiewacze (od 1894 r.) oraz pierwsze Stowarzyszenie UpiÄ™kszania Bargteheide (od 1896 r.). Å»ycie spoÅ‚eczne w wiejskim otoczeniu jest bardzo urozmaicone.
W pierwszym dziesiÄ™cioleciu XX wieku wielu hamburczyków wyprowadza siÄ™ z miasta do zielonej okolicy. Mieszkanie na wsi w pobliżu miasta staje siÄ™ atrakcyjne dla urzÄ™dników, emerytów i wszystkich, którzy mogÄ… sobie na to pozwolić. W tym czasie Bargteheide zaczyna zmieniać swój wyglÄ…d, zmienia siÄ™ też struktura spoÅ‚eczna: wokół dworca powstaje atrakcyjna dzielnica willowa, którÄ… tubylcy nazywajÄ… „dzielnicÄ… milionerskÄ…". NajwiÄ™ksza jej część rozciÄ…ga siÄ™ po drugiej stronie torów. Przez to dworzec coraz bardziej przesuwa siÄ™ ku centrum i dzisiaj żadna szosa nie rozdziela miejscowoÅ›ci tak, jak czyni to linia kolejowa - samochody mogÄ… przekraczać jÄ… tylko w dwóch punktach.
Przed pierwszą wojną światową Bargteheide jest więc miejscowością, z której pewna część mieszkańców dojeżdża codziennie do pracy do Hamburga. Ta tradycja utrzymała się do dnia dzisiejszego.Dziś codziennie ok. 4.000 osób dojeżdża z Bargteheide do pracy w innych miejscach (zresztą nie tylko w Hamburgu). Natomiast 3.000 osób przyjeżdża tu do pracy z zewnątrz. W pierwszej połowie XX wieku wioska rośnie dalej, ale jeszcze nie można nazwać jej przedmieściem, bo rozrastający się Hamburg jest jeszcze zbyt daleko. Nadal jest więcej zasiedziałych mieszkańców niż ludności napływającej i Bargteheide nie traci swojego charakteru rolniczego.

1 Plattdeutsch - język, a raczej dialekt północnych części Niemiec.
2 Dolnosaksoński budynek o konstrukcji szkieletowej

Christof Leidner Bargteheide, w grudniu 2010 r.