Porady językoznawcy

Ostracyzm
Termin ostracyzm należy zrozumieć jako ?wykluczenie kogoś z grupy, towarzystwa czy środowiska albo nieprzyjęcie do niego - tzw. ?bojkot towarzyski?, to również sama atmosfera niechęci lub wrogości otaczająca taką osobę. Słowo pochodzi z języka greckiego (ostrakismós), a etymologicznie ma związek z wyrazem óstrakon (dosłownie ?skorupka, naczynie gliniane?). Co ciekawe, jest to znaczenie przenośne pojęcia ostracyzm, które dosłowne miało związek z polityką i pewnym zwyczajem w starożytnej Grecji, mianowicie ostracyzmem (ostrakizmem) nazywano doroczną debatę nad ludźmi, którzy zagrażali demokracji lub bezpieczeństwu państwa, wprowadzoną przez Klejstenesa około V wieku p.n.e. w Atenach. Omawiany rzeczownik wymawia się na dwa sposoby: tak jak się pisze [ostracyzm] lub z głoską s [ostracysm], w miejscowniku zaś z miękkim ź [o ostracyźmie].
Podgłosić czy pogłośnić?
Ale także zgłośnić i pogłośnić. Ten dylemat językowy nastręcza wiele problemów. Po pierwsze jest to potoczny czasownik tłumaczony jako 'uczynić głośnym, głośniejszym', słowo głośny stanowi jego podstawą słowotwórczą, czyli w tej sytuacji właściwą formą jest pogłośnić. Jeśli chodzi o 2 os. trybu rozkazującego, zależy ona od czasownika wyjściowego, od "podgłosić" - mówimy "podgłoś", od "podgłośnić" - "podgłośnij" (odmiana analogiczna do kopnąć - kopnij, gwizdnać - gwizdnij).
(ta) Mężczyzna
Archaiczna forma (ta) mężczyzna w znaczeniu zbiorowym określała ?ogół, grupę, gromadę osobników płci męskiej; płeć męską?. Używano jej do końca XVII stulecia, (Słownik języka polskiego J. Karłowicza, A. Kryńskiego, W. Niedźwiedzkiego, Warszawa 1902, t. II, s. 937). Taką definicję odnotowywały jeszcze słowniki z początku XX w. Dawniej funkcjonowała również forma męszczyzna, co odnotowuje w podwójnej postaci ortograficznej: mężczyzna, męszczyzna ?męzkiéj [dzisiaj: męskiej] płci człowiek? Słownik języka polskiego M. S. B. Lindego (Lwów 1855, t. III, s. 73). Ostatecznie jednak ugruntowała się forma mężczyzna, ponieważ uznano, że ta jest związana synonimicznie z rzeczownikiem mąż (ten pierwotnie po staropolsku nazywał ?człowieka dojrzałego?).

A. Krystaszek